Η στιγμή της σφαγής στο Κοντομαρί Χανίων | YouTube
«Η μάχη της Κρήτης αποδείχτηκε εκ των υστέρων ότι ήταν η αρχή προς το άνοιγμα μιας μεγάλης τραγωδίας που έφτασε στο αποκορύφωμά της στο Ελ Αλαμέιν και στο Στάλινγκραντ. Για πρώτη φορά εκεί, στην Κρήτη, στάθηκε απέναντί μας ένας γενναίος και ανελέητος αντίπαλος σ’ ένα πεδίο μάχης που τον ευνοούσε».
Αυτά έγραψε στα απομνημονεύματά του ο Φράιχερ φον ντερ Χάιντε, διοικητής του πρώτου τάγματος αλεξιπτωτιστών που πάτησαν το πόδι τους στο νησί.
Ο Αδόλφος Χίτλερ θεωρούσε σημαντική την κατάκτηση της Κρήτης και εκτιμούσε πως η κατάληψή της θα ολοκληρωθεί σε… λίγες ώρες. Τελικά, χρειάστηκε 11 ολόκληρες ημέρες για να καταλάβει ένα νησί, μια μικρή κουκίδα στον παγκόσμιο χάρτη, και αφού πρώτα μια από τις επίλεκτες μονάδες του, αυτή των αλεξιπτωτιστών είχε υποστεί μια πραγματική πανωλεθρία.
Όπως εύκολα μπορεί να φανταστεί κανείς, η ήττα αυτή (γιατί περί ήττας επρόκειτο) δεν θα μπορούσε να μείνει αναπάντητη. Έτσι, όταν η Μάχη της Κρήτης είχε, πλέον, κριθεί, οι ναζιστικές ορδές ξέσπασαν την οργή τους πάνω στους κατοίκους της Μεγαλονήσου.
Τα όσα έγιναν μία ημέρα σαν σήμερα, στις 2 Ιουνίου 1941, στο χωριό Κοντομαρί Χανίων αποτελούν ένα από τα ειδεχθέστερα εγκλήματα πολέμου που καταγράφηκαν στην Ελλάδα.
Η «επιχείρηση Ερμής»
Εξαιτίας της γεωγραφικής της θέσης η Κρήτη ήταν από την αρχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κάτι σαν το… «μήλον της Έριδος» ανάμεσα στους Συμμάχους και τους Ναζί. Όταν, πλέον, ο Χίτλερ είχε ξεμπερδέψει με την υπόλοιπη Ελλάδα έβαλε σε εφαρμογή την «επιχείρηση Ερμής» («Unternehmen Merkur»).
Ήταν αμυντική και όχι επιθετική επιχείρηση, όπως αποδείχθηκε αργότερα. Οι Γερμανοί είχαν ως στόχο να εξασφαλίσουν τα νοτιοανατολικά τους νώτα, ενόψει της «Επιχείρησης Μπαρμπαρόσα» (Εκστρατεία στη Ρωσία) και όχι να εξορμήσουν στη Βόρεια Αφρική, με εφαλτήριο την Κρήτη, όπως πίστευαν οι Σύμμαχοι.
Η επίθεση κατά της Κρήτης ξεκίνησε στις 8 το πρωί της 20ης Μαΐου 1941, με τη ρίψη αλεξιπτωτιστών σε δύο μέτωπα: στο αεροδρόμιο του Μάλεμε και στην ευρύτερη περιοχή των Χανίων. Αρχικά δημιούργησαν ένα μικρό προγεφύρωμα ανατολικά του Ταυρωνίτη ποταμού και κατέλαβαν το ύψωμα 107 από το οποίο μπορούσαν να ελέγχουν το αεροδρόμιο του Μάλεμε.
Αλλά αυτές ήταν οι μοναδικές τους επιτυχίες την πρώτη ημέρα. Επιτέθηκαν το απόγευμα σε Ρέθυμνο και Ηράκλειο αλλά οι αλεξιπτωτιστές σε αυτές τις περιοχές υπέστησαν τρομακτικές απώλειες και δεν μπόρεσαν να σημειώσουν την παραμικρή επιτυχία.
Οι Κρήτες μαχητές μαζί με τους συμμάχους κατέγραφαν μικρές νίκες αλλά όταν χρειάστηκε να επιχειρήσουν ανακατάληψη περιοχών απέτυχαν καθώς η υπεροπλία των Γερμανών ήταν καθοριστική. Κάπως έτσι γράφτηκε ο επίλογος της Μάχης.
Την 1η Ιουνίου αποχώρησαν από το νησί και οι τελευταίοι συμμαχικοί σχηματισμοί και έτσι οι Κρήτες συνέχισαν μόνοι τους μια άνιση μάχη με τις αντάρτικες ομάδες. Ο Διοικητής του ΧΙ Γερμανικού Σώματος Αεροπορίας Αντιπτέραρχος Στούντεντ αναγκάστηκε να ομολογήσει ότι η Κρήτη υπήρξε «ο τάφος των Γερμανών Αλεξιπτωτιστών».
Το κόστος που κλήθηκε να πληρώσει ο Χίτλερ ήταν βαρύ. Είναι ενδεικτικό πως τα ναζιστικά στρατεύματα χρειάστηκαν 18 ημέρες για να καταλάβουν όλη την Ελλάδα και 11 ημέρες μόνο για την Κρήτη!
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του ελληνικού ΓΕΣ οι απώλειες έχουν ως εξής:
- Έλληνες: Νεκροί 426 και μεγάλος αριθμός τραυματιών και αιχμαλώτων.
- Βρετανοί: Νεκροί 1.742, τραυματίες 1.737 και αιχμάλωτοι 11.835. Επίσης, βυθίστηκαν 2 καταδρομικά, 6 αντιτορπιλικά και απωλέσθηκαν πάνω από 2.000 αξιωματικοί και ναύτες.
- Γερμανοί: Νεκροί 1.990, αγνοούμενοι 1.995 και σοβαρός αριθμός τραυματιών. Συνολικά (νεκροί, τραυματίες και αγνοούμενοι) οι απώλειες του επίλεκτου σώματος των Γερμανών αλεξιπτωτιστών ξεπέρασαν τους 8.000 άνδρες. Οι απώλειες σε αεροσκάφη ανήλθαν σε 220 τελείως κατεστραμμένα και περίπου 150 με σοβαρές ζημιές.
Οι απώλειες για τον ναζιστικό στρατό, τηρουμένων των αναλογιών, ήταν τεράστιες. Και σε αυτές δεν υπολογίζονται οι εξίσου τρομακτικές απώλειες που είχαν κατά τη διάρκεια της κατοχής του νησιού από τους αντάρτες που δρούσαν δίχως το παραμικρό έλεος σε πόλεις, χωριά και βουνά.
Τελικά, όμως, ισχύει το ότι οι Γερμανοί έχασαν στην κρισιμότατη μάχη στη Σοβιετική Ένωση επειδή καθυστέρησαν στην Κρήτη; Η απάντηση είναι απλή. Προφανώς και όχι.
Η ημερομηνία εισβολής στην ΕΣΣΔ ήταν η 22α Ιουνίου του 1941 και αυτό δεν άλλαξε παρά το στραπάτσο στη μεγαλόνησο. Επιπλέον, θα ήταν αστείο να πούμε πως οι 14.000 ναζί στρατιώτες που χρησιμοποιήθηκαν στην Κρήτη, επηρέασαν κάπως έναν σχεδιασμό για μια στρατιά που αριθμούσε περίπου 1,5 εκατ. στρατιώτες που συμμετείχαν στην επιχείρηση Μπαρμπαρόσα.
Η σφαγή στο μαρτυρικό Κοντομαρί Χανίων
Οι ναζί εξοργισμένοι ξέσπασαν πάνω στον άμαχο πληθυσμό, όχι μόνο την ημέρα της εισβολής αλλά κυρίως σε αυτές που ακολούθησαν.
«Μετά τη Μάχη της Κρήτης, την 1η Ιουνίου 1941 στο χωριό Αστέρι, πρώην κοινότητα Χαμαλευρίου, γίνεται από τους Γερμανούς η πρώτη ομαδική εκτέλεση σε όλη την Ευρώπη εκτός μάχης, όπου εκτελούνται 12 άνθρωποι, άμαχοι πολίτες…
» Στην εκτέλεση εκείνη σκοτώνουν τον γιο της οικογένειας Πολιδάκη. Τρεις μέρες αργότερα η μητέρα του εκτελεσμένου Ευαγγελία Πολιδάκη, έβραζε στάρι για το τριήμερο μνημόσυνο του γιου της που εκτελέστηκε. Δύο Γερμανοί μπήκαν στην αυλή της και μόλις τους αντίκρισε, έπιασε ένα ξύλο αναμμένο από τη φωτιά, χτύπησε τον έναν Γερμανό στρατιώτη στο κεφάλι και ο δεύτερος γυρνάει το όπλο του και την σκοτώνει.
» Ακούγοντας τις φωνές ο άνδρας της, Παναγιώτης Πολιδάκης, τρέχει να δει τι συμβαίνει και ο Γερμανός σκοτώνει και τον σύζυγο. Αμέσως μετά, οι Γερμανοί έκαψαν το σπίτι και το σκύλο της οικογένειας που γάβγιζε τον σκότωσαν κι αυτόν…», καταγράφει ο Γιώργος Καλογεράκης, διδάκτωρ Ιστορίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, που έχει γράψει πολλά βιβλία για τη Μάχη της Κρήτης.
Και αυτό ήταν μόνο η αρχή. Όπως εύκολα μπορεί να συμπεράνει κανείς, όταν μετά από 11 ημέρες, η Μάχη της Κρήτης ολοκληρώθηκε και οι Γερμανοί έθεσαν υπό έλεγχο όλο το νησί, ο κρητικός λαός θα έπρεπε να πληρώσει το τίμημα της αντίστασης.
Ο επικεφαλής του Σώματος των Αλεξιπτωπτιστών, Κουρτ Στούντεντ, ενημέρωσε τον αντικαγκελάριο του Τρίτου Ράιχ και βετεράνο πιλότο Χέρμαν Γκέριγκ για όλα όσα είχαν συμβεί. Ο Γκέρινγκ του είπε να προχωρήσει σε ανακρίσεις αλλά και αντίποινα στην περίπτωση που έκρινε πως κάτι τέτοιο θα ήταν αναγκαίο. Ουσιαστικά ο Γκέριγκ έδωσε το πράσινο φως στον Στούντεντ για να ξεκινήσει τα αντίποινα σε βάρος αμάχων.
Το μόνο που έμενε ήταν να βρεθεί το πρώτο μέρος που θα ένιωθε την οργή των Ναζί. Και αυτό βρέθηκε. Ήταν το χωριό Κοντομαρί Χανίων, που βρίσκεται 18 χιλιόμετρα δυτικά των Χανίων και 3 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του αεροδρομίου του Μάλεμε.
Εκεί, είχαν βρεθεί νεκροί κάμποσοι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές. Οι αλεξιπτωτιστές στο Κοντομαρί αντιμετώπισαν σθεναρή αντίσταση και υπέστησαν βαριές απώλειες. Έχασαν 400 άντρες σε σύνολο 600, συμπεριλαμβανομένου και του διοικητού τους, Ταγματάρχη Όττο Σέρμπερ.
Ήταν το ιδανικό μέρος για να σταλεί μήνυμα. Έτσι, μια ημέρα σαν σήμερα, στις 2 Ιουνίου 1941, οι Γερμανοί συγκέντρωσαν τους κατοίκους κι αφού απελευθέρωσαν τα γυναικόπαιδα, πήραν ως ομήρους τους περισσότερους από τους άνδρες του χωριού. Τους οδήγησαν σε ένα λιόφυτο έξω από το χωριό και τους εκτέλεσαν. Ο αριθμός των εκτελεσθέντων ποικίλλει από 23 έως 60.
Σε όλη τη διάρκεια της σφαγής ο Τρέμπες, ο οποίος αργότερα παρασημοφορήθηκε για την πράξη του από τον Γκέρινγκ με τον Σταυρό των Ιπποτών του Σιδηρού Σταυρού, κρατούσε στα χέρια του το ματωμένο χιτώνιο ενός Γερμανού ανθυπολοχαγού, που είχε σκοτωθεί κοντά στο χωριό τις πρώτες ημέρες των μαχών.
Ανάμεσα στους νεκρούς, ήταν και τρία αδέλφια: ο Αριστείδης, ο Μιχάλης και ο Χαράλαμπος Βλαζάκης. Αντίθετα, ο μοναδικός επιζήσας ήταν ο Γιώργος Γαλάνης. Την ώρα που οι Γερμανοί άρχισαν να πυροβολούν, εκείνος έτρεξε προς το γειτονικό αθέριστο χωράφι και κατάφερε να κρατηθεί στη ζωή παρά το διαμπερές τραύμα στο στήθος του.
Η όλη επιχείρηση αποτυπώθηκε από το φωτογραφικό φακό του Φραντς Πέτερ Βάιξλερ, που συνόδευε τη Βέρμαχτ ως πολεμικός ανταποκριτής για τις ανάγκες της Γερμανικής πολεμικής προπαγάνδας.
Αργότερα κατηγορήθηκε για προδοσία ενάντια στο Τρίτο Ράιχ, αφού διέρρευσε λογοκριμένο υλικό σχετικά με τη δράση των αλεξιπτωτιστών στην Κρήτη, συμπεριλαμβανομένων φωτογραφιών στο Κοντομαρί και γιατί είχε βοηθήσει μερικούς Κρητικούς να διαφύγουν.
Τα αρνητικά των φωτογραφιών του Βάιξλερ από την εκτέλεση στο Κοντομαρί ανακαλύφθηκαν το 1980, στα Ομοσπονδιακά Γερμανικά Αρχεία.