Ο Τζακ Κεβορκιάν μπροστά από το «Thanatron» | AP Photo
Ευθανασία. Σύνθετος – διεθνής – όρος, από τις ελληνικές λέξεις «ευ» και «θάνατος». Στην αρχαία Ελλάδα με τον όρο αυτόν εννοούσαν τον ηρωικό θάνατο στη μάχη. Στις ημέρες μας είναι ο ήρεμος και αξιοπρεπής θάνατος του ανθρώπου.
Το τέλος της ζωής μας σε περίπτωση ανίατης ασθένειας είναι, ή τουλάχιστον θα έπρεπε να είναι, ένα καθαρά προσωπικό ζήτημα. Νομοτελειακά, όμως, από τη στιγμή που στην εξίσωση είναι πολύ πιθανό να εμπλακεί και ένα τρίτο άτομο, η «βεντάλια» ανοίγει και γίνεται ένα θέμα άκρως κοινωνικό το οποίο κινείται στα όρια της νομιμότητας.
Το Σύνταγμα (άρθρο 2, παρ. 1) αναγνωρίζει το δικαίωμα στη ζωή. Δεν αναγνωρίζει, όμως, το δικαίωμα στο θάνατο. Είναι, δηλαδή, σαν να μη θεωρεί πως ο θάνατος είναι μέρος της ζωής και κυρίως δεν αναγνωρίζει σε έναν άνθρωπο το δικαίωμα ενός αξιοπρεπούς θανάτου.
Στον ποινικό κώδικα το ζήτημα της ευθανασίας «λύνεται» με τρία άρθρα: Το 299 (ανθρωποκτονία από πρόθεση), το 300 (ανθρωποκτονία με συναίνεση) και το 301 (συμμετοχή σε αυτοκτονία). Κανένα περιθώριο για παρερμηνείες ή… νομικούς ελιγμούς.
Επιπλέον, ο νομοθέτης αναγνωρίζει, δέχεται ή τέλος πάντων ανέχεται την παθητική αυτοκτονία. Να ζητήσει, δηλαδή, ο ασθενής από τον γιατρό του να σταματήσει την όποια θεραπεία και αυτός να το δεχθεί δεδομένου πως σε κάθε περίπτωση ο θάνατος θα επέλθει αναπόδραστα.
Στην πραγματικότητα ο νομοθέτης (εδώ στην Ελλάδα) αναγνωρίζει, προφανώς, το δικαίωμα κάποιου να βάλει τέλος στη ζωή του, εφόσον, όμως, αυτό γίνεται ιδιωτικά και μοναχικά.
Και αυτό ακριβώς είναι το κρίσιμο σημείο. Η ευθανασία που από τη φύση της προϋποθέτει την εμπλοκή τρίτου ατόμου θέτει πολλά (πάρα πολλά) ζητήματα.
Πολλά από αυτά τα ζητήματα, ηθικής ή/και νομικής φύσης, είχαν τεθεί στην υπόθεση του Ματθαίου Μονσελά που τον Ιανουάριο του 1994 δολοφόνησε την οδοντίατρο Γιόλα Βαγενά στο Μαρκόπουλο, επειδή «του το είχε ζητήσει».
Αν, όμως, το τρίτο άτομο είναι γιατρός; Εδώ προκύπτει το ζήτημα της υπακοής στο ιατρικό καθήκον (στον όρκο του Ιπποκράτη) αλλά και στο σεβασμό στην ελευθερία της συνείδησης του γιατρού που δεδομένα δεν μπορεί να βοηθήσει, πλέον, τον ασθενή του, παρά μόνο να του παρέχει μία «ανακουφιστική φροντίδα» μέχρι να έρθει το τέλος.
Όλα αυτά τα δύσκολα ερωτήματα που προκύπτουν από τα όσα διαβάσατε παραπάνω (και άλλα τόσα που φυσικά δεν είναι δυνατόν να χωρέσουν σε ένα μικρό αφιέρωμα) ο Τζακ Κεβορκιάν τα είχε λύσει. Γι’ αυτό το λόγο, άλλωστε, έμεινε στην ιστορία και σαν «Δρ Θάνατος» καθώς συμμετείχε σε τουλάχιστον 130 υποθέσεις υποβοηθούμενης αυτοκτονίας.
Το ζήτημα, ωστόσο, με τη δράση του Τζακ Κεβορκιάν, που προκάλεσε παγκόσμιο σάλο, είναι άλλο…
Πώς γεννήθηκε ο «Δρ Θάνατος»
Όπως προδίδει και το επίθετό του ο Τζακ (εκ του Τζέικομπ) Κεβορκιάν είχε αρμένικες ρίζες. Ο ίδιος γεννήθηκε μία ημέρα σαν σήμερα, στις 26 Μαΐου 1928, στο Μίσιγκαν των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι γονείς του ήταν φτωχοί, πρόσφυγες από την Αρμενία.
Ο πατέρας του Τζακ ήταν ένας άνθρωπος που έκανε τα πάντα για να προσφέρει ότι καλύτερο μπορούσε στην πενταμελή οικογένειά του. Δούλευε σκληρά πάνω από τις μισές ώρες της ημέρας και κάποια στιγμή κατάφερε να ανοίξει τη δική του επιχείρηση κάτι που έφερε καλύτερες ημέρες.
Ο πατέρας και η μητέρα της οικογένειας ήταν πιστοί χριστιανοί και αυτό ήθελαν και για τα παιδιά τους. Εκεί, ωστόσο, φάνηκε πως ο μικρός Τζακ ήταν ένα ιδιαίτερο παιδί. Όταν ήταν μόλις 12 ετών αμφισβήτησε την ύπαρξη του θεού και τους εξήγησε πως στο εξής δε θα τους ακολουθεί στην τέλεση των θρησκευτικών καθηκόντων τους!
Οι γονείς του προσπάθησαν να αντιδράσουν αλλά αναγνώρισαν και αυτοί πως ο Τζακ ήταν ένα ιδιαίτερο παιδί αφού ήταν, μακράν του δεύτερου, ο καλύτερος μαθητής του σχολείου και είχε καταφέρει να μάθει μόνος του Γερμανικά και Ιαπωνικά!
Εσωστρεφής χαρακτήρας, ο Τζακ, διάβαζε με τις ώρες και στα 17 του έγινε δεκτός στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν. Αρχικά άρχισε να σπουδάζει μηχανική την οποία παράτησε για τη βιολογία την οποία παράτησε για την ιατρική!
Το 1952 πήρε το πτυχίο του και ξεκίνησε την ειδικότητα του (παθολογία). Από την αρχή το ενδιαφέρον στράφηκε στους ασθενείς με ανίατες ασθένειες. Τότε ήταν που έκανε για πρώτη φορά αίσθηση.
Εξέφρασε την άποψη πως οι θανατοποινίτες θα πρέπει να χρησιμοποιούνται σε ιατρικά πειράματα. Το πρότεινε, μάλιστα, αυτό και στην Εθνική Επιτροπή Υγείας των ΗΠΑ. Είναι η εποχή που οι συνάδελφοί του τον αποκάλεσαν για πρώτη φορά «Δρ Θάνατο»!
Η επόμενη φορά που ο Κεβορκιάν τάραξε τα λιμνάζοντα ύδατα ήταν όταν πρότεινε τη μετάγγιση αίματος από νεκρούς σε ζωντανούς. Για να στηρίξει την ιδέα αυτή είπε πως κάτι τέτοιο θα έσωζε πάρα πολλές ζωές σε περιπτώσεις που δε θα υπήρχε άμεση πρόσβαση σε μονάδες αίματος, όπως για παράδειγμα σε ένα πεδίο μάχης.
Ζήτησε, μάλιστα, από το Πεντάγωνο να εφαρμόσει αυτό έλεγε στους φαντάρους στον πόλεμο στο Βιετνάμ. Προφανώς και κάτι τέτοιο δεν έγινε, ο Κεβορκιάν προκάλεσε για ακόμα μία φορά πάταγο στην ιατρική κοινότητα, οι συνάδελφοί του οργίστηκαν και τα κονδύλια για τις έρευνές του κόπηκαν χωρίς δεύτερη κουβέντα.
Ήταν ξεκάθαρο, όμως, πως ο Τζακ Κεβορκιάν δεν ήταν μία τυχαία περίπτωση και η απόδειξη για αυτό θα ερχόταν μερικά χρόνια αργότερα.
«Το να πεθαίνεις δεν είναι έγκλημα»
Η φήμη του Κερβορκιάν ταξίδευε πιο γρήγορα από τον ίδιο και έτσι λίγα ήταν τα νοσοκομεία που ήθελαν να συνεργαστούν μαζί του. Έτσι αυτός άνοιξε τη δική του κλινική αλλά γρήγορα πτώχευσε.
Τα πράγματα για εκείνον έγιναν ακόμα πιο δύσκολα όταν έμεινε άνεργος, χωρίς εισοδήματα πέρα από ένα επίδομα της πρόνοιας και αναγκαζόταν για πολύ καιρό να κοιμάται στο αυτοκίνητό του.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, ο Κεβορκιάν διάβασε μία έρευνα Ολλανδών γιατρών που βοηθούσαν τους ασθενείς τους να βάλουν τέλος στη ζωή τους μέσω μίας ένεσης.
Ο Κεβορκιάν αφιερώθηκε σε αυτή την ιδέα και άρχισε να εργάζεται πυρετωδώς πάνω στην ιδέα της ευθανασίας. Έφτιαξε, μάλιστα, και μία «συσκευή ευθανασίας» την οποία ονόμασε «Thanatron» ή «μηχανή του ελέους» όπως την αποκαλούσαν οι ασθενείς του και η κατασκευή της κόστισε κάτι λιγότερο από 45 δολάρια! Στην πραγματικότητα αυτή ήταν μία συσκευή που οι άνθρωποι με ανίατες ασθένειες θα μπορούσαν να βάλουν τέλος στη ζωή τους μόνοι τους.
Επόμενη… στάση για τον Τζακ Κεβορκιάν οι κλινικές θανάτου όπου πια οι γιατροί θα ήταν αυτοί που θα βοηθούσαν τους ασθενείς να βάλουν τέλος στη ζωή τους, χρησιμοποιώντας πάντα τη δική του συσκευή.
Η πρώτη υπόθεση ευθανασίας που έκανε διάσημο τον Τζακ Κεβορκιάν ήταν της 45χρονης Τζάνετ Άτκινς που έπασχε από αλτσχάιμερ. Η Άτκινς ήταν υπέρμαχος της ευθανασίας και ήθελε να βρει έναν τρόπο να πεθάνει με αξιοπρέπεια πριν της στερήσει αυτό το δικαίωμα η ασθένειά της.
Οι δυό τους ήρθαν σε επαφή και η Άτκινς έβαλε τέλος στη ζωή της χρησιμοποιώντας το «Thanatron» του Κρεβορκιάν. Η όλη διαδικασία κράτησε μόλις πέντε λεπτά, μέσα στο… βανάκι του γιατρού.
Το τι ακολούθησε είναι περιττό να αναφερθεί. Ο Τζακ Κεβορκιάν απέκτησε φανατικούς εχθρούς και παθιασμένους οπαδούς. Το 1991 η Δικαιοσύνη του απαγόρευσε να χρησιμοποιεί το «Thanatron» και ο ιατρικός σύλλογος του αφαίρεσε την άδεια ασκήσεως επαγγέλματος.
Ο Κεβορκιάν, ωστόσο, δεν σταμάτησε. Αφού δεν μπορούσε να προμηθεύεται τα φάρμακα που ήταν αναγκαία για τη λειτουργία του «Thanatron», έφτιαξε μία άλλη συσκευή που λειτουργούσε με την παροχή μονοξειδίου του άνθρακα στον ασθενή.
Ήταν τέτοια η απήχηση του Κεβορκιάν που η πολιτεία του Μίσιγκαν έσπευσε να απαγορεύσει διά νόμου την ευθανασία! Ο «Δρ Θάνατος» είχε πολλά μπλεξίματα με το νόμο. Στο Μίσιγκαν συνελήφθη και οδηγήθηκε σε δίκη τέσσερις φορές. Σε όλες αθωώθηκε.
Ο Κεβορκιάν δε σταμάτησε να βοηθά ασθενείς που ήθελαν να φύγουν από τη ζωή. Και βέβαια τα δικαστήρια δε σταμάτησαν να κυνηγούν τον Κεβορκιάν.
Μέχρι που φτάνουμε στο 1998, όπου ο Κεβορκιάν βοήθησε τον Τόμας Γιούκ, που έπασχε από τη νόσο Λου Γκέριγκ (αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση), να βάλει τέλος στη ζωή του. Με φονική ένεση που έκανε ο Κεβορκιάν. Μέσα στο περιβόητο βανάκι. Σε ζωντανή σύνδεση με το CBS! Αυτό ήταν που περίμενε και η εισαγγελία. Το μεγάλο λάθος του Κεβορκιάν.
Του άσκησε δίωξη για φόνο δευτέρου βαθμού και τον οδήγησε σε δίκη. Εκεί ο Κεβορκιάν (που είχε υπερασπιστεί ο ίδιος τον εαυτό του, χωρίς την παρουσία δικηγόρου) καταδικάστηκε σε 25 χρόνια κάθειρξη χωρίς αναστολή.
Αποφυλακίστηκε, ωστόσο, το 2007 εξαιτίας της κακής κατάστασης της υγείας του (έπασχε από διαβήτη, υπέρταση και ηπατίτιδα, το συκώτι του είχε καταστραφεί πλήρως) υπό τον όρο να μην εμπλακεί σε υποβοηθούμενη αυτοκτονία.
Ο Κεβορκιάν είχε παραδεχθεί ότι βοήθησε τουλάχιστον 130 άτομα να αυτοκτονήσουν το διάστημα από το 1990 ως το1998.
Έρευνες που έγιναν υποστήριξαν ότι το 60% των ασθενών στους οποίους χορήγησε το ενέσιμο θανατηφόρο κοκτέιλ δεν ήταν σε τελικό στάδιο. Τουλάχιστον 13 δεν υπέφεραν από αβάσταχτους πόνους, ενώ το λιγότερο σε 19 περιπτώσεις η ένεση έγινε μόλις 24 ώρες μετά την πρώτη συνάντηση που είχαν με τον Κεβορκιάν.
Ο Τζακ Κεβορκιάν πέθανε στις 3 Ιουνίου του 2011 σε νοσοκομείο του Μίσιγκαν χωρίς να ζητήσει ευθανασία. Και το ερώτημα παραμένει: Ήταν ένας γιατρός που δεν έδινε την παραμικρή αξία στη ζωή ή ένας μάρτυρας του αξιοπρεπούς θανάτου.