Στο ΒΔ άκρο της Ακαρνανίας, απέναντι από τη Λευκάδα, πάνω στο βραχώδες ύψωμα που ονομάζεται «Κεχροπούλα», σε απόσταση περίπου 15 χλμ. ΝΔ της Βόνιτσας, διατηρούνται τα ερείπια της αρχαίας Παλαίρου. Η θέση δεσπόζει στη γύρω πεδιάδα και τη μεγάλη λίμνη της Βουλκαριάς (το αρχαίο Μυρτούντιον), γεγονός που υποδηλώνει τη σημασία της στην αρχαιότητα, ως σημείου για τον έλεγχο των πλουτοπαραγωγικών πηγών της περιοχής και του μοναδικού πεδινού δρόμου που συνέδεε τις περιοχές του Αμβρακικού κόλπου και της Ηπείρου με τη νότια Ελλάδα. Επίσης, η τοποθεσία προσφέρει απεριόριστη θέα στο Ιόνιο πέλαγος προς νότο και στη λίμνη Βουλκαριά προς βορρά, ενώ η μορφολογία του εδάφους με τις βραχώδεις εξάρσεις εξασφάλιζε σημαντική προστασία.
H ταύτιση της πόλης, με βάση τις αναφορές του Στράβωνα, με την αρχαία Πάλαιρο, βρίσκει σήμερα σύμφωνους όλους τους μελετητές. Η ύπαρξή της βεβαιώνεται από τον 6ο αι. π.Χ., αλλά η μεγάλη ακμή της τοποθετείται στον 3ο αι. π.Χ. Η Πάλαιρος αναφέρεται για πρώτη φορά από το Θουκυδίδη, όταν κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών του Πελοποννησιακού πολέμου, το 431 π.Χ., οι Αθηναίοι κατέλαβαν και παρέδωσαν σε αυτήν την κορινθιακή αποικία Σόλλιον, η οποία, σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, βρισκόταν στην ακαρνανική ακτή απέναντι από τη Λευκάδα, ενώ σύμφωνα με άλλους στη θέση Πογωνιά, στον όρμο της σύγχρονης Παλαίρου.
Η Πάλαιρος αποτελεί ένα από τα καλύτερα σωζόμενα δείγματα αρχαίων πόλεων της Κλασικής – Υστεροκλασικής περιόδου στην Ακαρνανία, και η οχύρωσή της είναι εξέχον δείγμα της ακαρνανικής οχυρωματικής τέχνης, ενώ σώζεται έως και σήμερα όρθια σε εξαιρετική κατάσταση. Στο ψηλότερο σημείο της οχύρωσης βρίσκεται η ακρόπολη, εντός της οποίας υπάρχουν δύο δεξαμενές. Στο εσωτερικό της πόλης ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στον οικιστικό ιστό της, που ήταν οργανωμένος κατά το ιπποδάμειο σύστημα. Στα ΝΑ της οχύρωσης διατηρούνται τα θεμέλια της αρχαίας αγοράς. Εσωτερικά της οχύρωσης και εφαπτόμενες στη βόρεια πύλη της πόλης έχουν αποκαλυφθεί δύο ακόμη μεγάλες δεξαμενές, που προφανώς εξυπηρετούσαν τις ανάγκες ύδρευσης της πόλης. Τα θεμέλια πολλών ιδιωτικών οικιών και άλλων οικοδομημάτων σώζονται εκτός των τειχών της πόλης, ενώ στα δυτικά και στα νότιά της εκτείνονται τα νεκροταφεία. Τέλος, το λιμάνι της αρχαίας Παλαίρου βρίσκεται σε απόσταση 4,5 χλμ. από την πόλη, βόρεια του παραλιακού χωριού της Πογωνιάς.
Οι εργασίες συντονίστηκαν από τον τότε Γενικό Διευθυντή Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς κ. Λ. Κολώνα.
Συντάκτης
Δρ. Ολυμπία Βικάτου, αρχαιολόγος – Προϊσταμένη ΛΣΤ΄ ΕΠΚΑ