Καμένη έκταση στην Πάρνηθα | In Time / Γιάννης Λιάκος
Σε τι κατάσταση βρίσκεται σήμερα η χλωρίδα σε Πάρνηθα και Πεντέλη; Μπορεί να ξαναδούμε τα δάση όπως ήταν;
Οι μεγάλες δασικές πυρκαγιές σε Πάρνηθα και Πεντέλη στα δύο βουνά της Αττικής τις τελευταίες δεκαετίες, προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές στο φυσικό περιβάλλον και στις περιουσίες κατοίκων, με τις επιπτώσεις τους να μοιάζουν σε πολλούς μη αναστρέψιμες.
Η εικόνα που παρουσιάζουν οι περιοχές είναι αποκαρδιωτική, ειδικά στην Πάρνηθα, όπου οι πλαγιές που βρίσκονται προς την πλευρά της Αθήνας θυμίζουν άγονη ημιερημική περιοχή.
Τι συμβαίνει όμως πραγματικά με τα δύο βουνά της Αττικής; Υπάρχει δυνατότητα να αποκατασταθούν τα δάση και να αναγεννηθεί η χλωρίδα; Το Reader.gr επικοινώνησε με τον Γιώργο Καρέτσο, δασολόγο και πρώην ερευνητή του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων του ΕΛΓΟ Δήμητρα, ο οποίος εξήγησε την κατάσταση που επικρατεί σήμερα.
Διαβάστε ακόμα: Ποιες περιοχές στην Αθήνα κινδυνεύουν από φωτιά και πλημμύρα – Πόσο προστατευμένος είναι ο Υμηττός
Το «οριακό» ελατοδάσος στην Πάρνηθα
«Στην Πάρνηθα υπάρχει από παλιά ένα πρόγραμμα αναδασώσεων, το οποίο σταμάτησε μετά τη δημιουργία του ΟΦΥΠΕΚΑ, ενώ καταργήθηκε το φυτώριο που υπήρχε στην Αγία Τριάδα. Από τότε δεν βγήκε κάποιο πρόγραμμα αναδασώσεων, ούτε διαθέτει χρήματα ο φορέας διαχείρισης. Όλα πήγαν στα κεντρικά του ΟΦΥΠΕΚΑ», αναφέρει ο κ. Καρέτσος.
Ο ίδιος εστιάζει στο ελατοδάσος του βουνού: «Επειδή ήταν ένα οριακό ελατοδάσος, είναι πολύ δύσκολο να επανέλθει από μόνο του. Οριακό σημαίνει ότι, αν και είναι ευτύχημα για την Αττική να έχει ένα δάσος ελάτης, οι συνθήκες που αναπτύσσεται στην Πάρνηθα είναι οριακά αποδεκτές, με κάποια ανεπάρκεια».
Ωστόσο, «μπορεί οι βροχοπτώσεις και οι χιονοπτώσεις να είναι περιορισμένες -όχι βέβαια πολύ διαφορετικές από το παρελθόν- αλλά σίγουρα είναι ευνοϊκές για την επιβίωση του είδους. Άλλωστε το δάσος αναπτύχθηκε μόνο την εποχή που η Αττική είχε ερημώσει για 200 περίπου χρόνια».
«Η φυσική αναγέννηση θα κρατήσει 200 περίπου χρόνια»
Ο δασολόγος στέκεται ιδιαίτερα στις συνθήκες κάτω από τις οποίες επιβιώνει το ελατόδασος της Πάρνηθας σήμερα, σε μια εποχή «με τόσες πολλές πιέσεις που ασκούνται από διάφορες δραστηριότητες».
Για τον λόγο αυτό, «είναι πολύ δύσκολο να επανέλθει φυσικά και η αναγέννησή του θα κρατήσει 200 περίπου χρόνια. Δεν είναι εύκολο να συλλάβει ο ανθρώπινος νους το πώς γίνονται οι αλλαγές στα φυσικά οικοσυστήματα».
Συνεπώς, λόγω των πιέσεων αυτών, εξηγεί ο κ. Καρέτσος, «είχαμε επέμβει με τεχνητές αναδασώσεις με απευθείας εμφυτεύσεις ελάτης. Είχαμε ένα πρόγραμμα που συλλέγαμε σπόρο από εκεί -γιατί πρέπει και το γεννετικό υλικό να προέρχεται από εκεί, προκειμένου να κρατάει τα γονίδια και τις μνήμες των ακροτήτων αυτού του κλίματος στο οποίο αναπτύσσεται το δάσος της ελάτης. Έχει ένα ιδιαίτερο γονιδίωμα που είναι προσαρμοσμένο σε αυτές τις συνθήκες».
Όσον αφορά το πευκοδάσος, ο δασολόγος δηλώνει αισιόδοξος: «Θα ξαναγίνει, αρκεί να το αφήσουμε στην ησυχία του». Όμως, «το πρόβλημα είναι ότι ουδέποτε το έχουμε αφήσει στην ησυχία του. Στο παρελθόν ήταν πολύ πιο έντονες οι επεμβάσεις, σήμερα είναι πολύ πιο δυναμικές».
Και αυτό διότι «δεν υπάρχει τόσο μεγάλη πίεση από τη βοσκή, τα ζώα έχουν περιοριστεί αρκετά, άρα και το δάσος που κάηκε ήταν σχετικά ενήλικο, είχε δηλαδή σπορείς να διαθέσει. Οπότε δεν είμαι απαισιόδοξος με την αναγέννηση του πευκοδάσους».
Ωστόσο τον κ. Καρέτσο ανησυχεί μία συγκεκριμένη περιοχή, η πλευρά της Πάρνηθας που «βλέπει» προς το Λεκανοπέδιο, στα σημεία Κεραμίδι, Άγιος Γεώργιος και Αγία Τριάδα, μια περιοχή «εκτεθειμένη σε εδάφη πολύ διαβρωμένα από παλιότερα. Ωστόσο είχε αναπτυχθεί μεικτό δάσος, με πεύκα, πουρνάρια κλπ, τα οποία κάηκαν».
Την ίδια ώρα, εκτιμάει ότι «το πευκοδάσος θα επεκταθεί υψομετρικά, γιατί είναι πιο εύκολο να αναγεννάται μετά από πυρκαγιά. Πιθανώς κάποιες θέσεις πάνω από τον “οφιδωτό” δρόμο προς την Αγία Τριάδα, όπου παλιά ήταν ελατοδάσος, μπορεί να κυριαρχήσει το πευκοδάσος».
«Πιστεύω ότι δεν είναι κακό», λέει και συνεχίζει: «Εδώ παίζει ρόλο ο χρόνος, τον οποίο οι πολιτικοί και οι άνθρωποι δεν μπορούν να τον ανεχθούν, γιατί περνάει ανεξάρτητα από εμάς. Θέλουμε να δούμε την επόμενη ημέρα, όπως ήταν πριν η κατάσταση. Αυτό δεν γίνεται, θα το δούμε μόνο κάποιες γενιές μετά».
Μάλιστα, ο κ. Καρέτσος προβλέπει «επιστροφή» του ελατοδάσους: «Εάν εγκατασταθεί το πευκοδάσος εκεί, πιστεύω ότι το ελατοδάσος σιγά σιγά θα αρχίσει να αναπτύσσεται κάτω από αυτό, ως είδος που αναπτύσσεται καλύτερα σε σκιώφυτες καταστάσεις, μετά από 100-150 χρόνια και θα επανέλθει στη θέση του».
Η τάση αύξησης της θερμοκρασίας και η χλωρίδα σε Πάρνηθα και Πεντέλη
Ο δασολόγος αναφέρεται και στις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν σήμερα, τονίζοντας χαρακτηριστικά: «Κλιματικές αλλαγές υπήρχαν πάντα και συμβαίνουν συνεχώς. Υπάρχει μία περίοδος όπου φαίνεται μία τάση αύξησης της θερμοκρασίας, μία ανισοκατανομή των βροχοπτώσεων κλπ, αλλά δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πού οφείλονται αυτά τα πράγματα.
Μπορεί του χρόνου να “πνιγούμε” και να ρίξει τόσο πολύ χιόνι που να ανατρέψει όλη αυτή την ιστορία, γιατί ακούμε και πολλά ντετερμινιστικά σενάρια περί κλίματος που είναι κανονική τρομοκρατία».
Όσον αφορά την άνοδο της θερμοκρασίας κατά μισό βαθμό τον χρόνο, ο ίδιος θεωρεί ότι δεν επηρεάζει σε τόσο μεγάλο βαθμό, καθώς «αυτά τα οικοσυστήματα έχουν μια “ανοχή” για να μπορούν να αντέξουν σε αυτές τις αλλαγές. Και επειδή είχαν συμβεί ξανά στο παρελθόν και για μεγαλύτερες περιόδους, δεν έχουμε θέματα ότι χάθηκαν κάποια είδη».
Η Πεντέλη και ο κίνδυνος από την επέκταση της δόμησης
«Στην Πεντέλη τα πράγματα είναι χειρότερα», σύμφωνα με τον κ. Καρέτσο, «καθώς δέχεται περισσότερες πιέσεις από οικιστικής απόψεως. Ήδη πολλές εκτάσεις του βουνού έχουν διατεθεί για οικισμούς, υπάρχει μία πίεση για την εκτός σχεδίου δόμηση κλπ, ενώ είναι πιο χαμηλό σε υψόμετρο και ευάλωτο βουνό».
«Η βόρεια πλευρά μπορεί να αποκατασταθεί πιο γρήγορα, ωστόσο δέχεται πολύ ισχυρές οικιστικές πιέσεις από τον Διόνυσο, τη Ραπεντώσα, τη Νέα Μάκρη κλπ και περιορίζεται συνεχώς», εξηγεί και προειδοποιεί:
«Στο τέλος θα κινδυνεύει να γίνει σαν τον “σκούφο” του Λυκαβηττού. Αν δεν περιορίσουμε την εκτός σχεδίου δόμηση, το άνοιγμα νέων δρόμων, ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά κλπ που είναι μέσα στην καθημερινότητά μας, το βουνό θα επανέλθει σταδιακά. Θέλει την ησυχία του, δεν θέλει να το πιέσουμε».
«Θα έχουμε το δάσος μετά από 40-50 χρόνια»
Μπορούν οι αναδασώσεις να σώσουν τα δύο βουνά της Αττικής; «Πιστεύω ότι στην Πάρνηθα θα έπρεπε να συνεχιστεί το πρόγραμμα με περιορισμένες, εντοπισμένες και πολύ εξειδικευμένες αναδασώσεις, όχι από εθελοντικά συνεργεία κλπ που είναι αναποτελεσματικά», ξεκαθαρίζει ο κ. Καρέτσος,
«Εδώ θέλει επαγγελματισμό, σιγά σιγά, από επαγγελματίες που ξέρουν να κάνουν αναδασώσεις, με την επιτήρηση του δασαρχείου ή του φορέα διαχείρισης και με εξειδικευμένο προσωπικό. Πρέπει να επιλέξεις πού είναι τα καλύτερα σημεία να φυτέψεις», τονίζει.
«Δεν χρειάζονται πυκνές αναδώσεις με πυκνό φυτευτικό σύνδεσμο. Να επιλέγουμε την καλύτερη θέση, καθώς δεν απαιτείται τα δέντρα να έχουν σταθερές αποστάσεις μεταξύ τους. 12-15 μέτρα στο στρέμμα, αν τα τοποθετήσουμε σωστά και επιβιώσουν, δεν θα υπάρχει κανένα πρόβλημα».
«Όλα παίρνουν το δρόμο τους, απλώς εκεί πρέπει να περιορίσουμε τις δικές μας αγωνίες. Δεν θα έχουμε το δάσος που είχαμε χθες, θα το έχουμε μετά από 40-50 χρόνια, σε μία γενιά από τώρα, αρκεί να το αφήσουμε στην ησυχία του», σημειώνει.
Από την άλλη, «στην Πεντέλη πρέπει να περιμένουμε λίγο ακόμα, γιατί δεν έχουν περάσει δύο χρόνια από την πυρκαγιά για να δούμε τι θα δώσει η ίδια η φύση. Από εκεί και πέρα μπορούμε να δράσουμε συμπληρωματικά σε κάποιες διπλοκαμένες – τριπλοκαμένες περιοχές και να κάνουμε κάποιες αναδασώσεις».
«Το θέμα είναι να υπάρχει φυτευτικό υλικό που είναι και το μεγαλύτερο πρόβλημα. Τα φυτώρια της Δασικής Υπηρεσίας υπολειτουργούν, ενώ εκείνο στην Αμυγδαλέζα λειτουργεί με ιδιωτική χορηγία», σημειώνει ο δασολόγος.
Εθελοντικές αναδασώσεις;
Ο δασολόγος, τάσσεται ενάντια στις εθελοντικές αναδασώσεις: «Εμφανίζονται πολλές οργανώσεις εθελοντικού χαρακτήρα που ισχυρίζονται ότι θα κάνουν αναδασώσεις κλπ. Αυτά τα πράγματα είναι επικίνδυνα, δεν έχουν κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα και δεν είναι σοβαρά για μια χώρα που έχει ένα νομικό πλαίσιο λειτουργίας».
«Ένας κάτοικος της πόλης όσο καλή διάθεση να έχει, δεν μπορεί να σκάψει μία λακούβα και να φυτέψει ένα δέντρο. Σε καμία περίπτωση. Καταστρέφεται και το φυτευτικό υλικό πού τούς διατίθεται», επισημαίνει και υπογραμμίζει:
«Η μαζική αναδάσωση είναι επαγγελματισμός. Ακόμα και ένα εργολάβος να την κάνει είναι υποχρεωμένος να παραδώσει ζωντανά φυτά στο τέλος. Η παραλαβή του έργου δεν θα γίνει τον 1ο αλλά τον 3ο χρόνο, με το 70% των φυτών ζωντανό. Αλλιώς ξανακάνει την αναδάσωση. Τα δασαρχεία έπρεπε να κάνουν αυτή τη δουλειά και να απαλλαγούν από αυτόν τον φόρτο με τους δασικούς χάρτες».
Η κριτική στα προγράμματα Antinero
Ο κ. Καρέτσος ασκεί κριτική και στα προγράμματα Antinero: «Δεν πρόκειται να δώσουν κανένα αποτέλεσμα. Δεν είναι δυνατόν να μπαίνεις στα όρια του δάσους και να σπας τα κράσπεδά του. Αυτό το πράγμα είναι τελείως αντιεπιστημονικό».
Μάλιστα, λέει χαρακτηριστικά: «Καθαρίζουμε ένα πρανές δρόμου και τού αφαιρούμε τη βλάστηση. Και τι έγινε; Δεν θα επανέλθει μετά από ένα – δύο χρόνια; Εκτός αυτού, δεν διασπάμε τον κρασπεδικό μανδύα του δάσους και τού καταστρέφουμε την οριακή του προστασία;
Υπάρχει μία τεράστια δυναμική επέμβαση στα δάση και τα έχουμε κάνει “μπακλαβά”. Το ότι καίγονται οφείλεται και στους μηχανισμούς που δεν λειτουργούν σωστά. Ποτέ η πυροσβεστική δεν μπαίνει στο δάσος να σβήσει τη φωτιά. Την περιμένει πάνω στην άσφαλτο».
ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΙ ΤΩΡΑ