Απόστολος Σκαλιστής: «Μια διαρκής αναζήτηση του ωραίου και του χρήσιμου είναι η δουλειά μας»
Σε μια εποχή όπου οι τέχνες του χεριού υποχωρούν μπροστά στην τεχνολογία και τη μαζική παραγωγή, οι ιστορίες των ανθρώπων που υπήρξαν η ενσάρκωση της παράδοσης, του μέτρου και της ουσίας, αποτελούν μια σημαντική παρακαταθήκη για τους νέους καιρούς που έρχονται.
Ένας τέτοιος άνθρωπος ήταν και ο Αποστόλης Σκαλιστής, ο οποίος δεν ήταν απλώς ένας δεξιοτέχνης της ξυλογλυπτικής• ήταν ο τελευταίος κρίκος μιας μεγάλης πολιτισμικής αλυσίδας μαστόρων-δημιουργών, που ο συνδυασμός της ιστορίας της οικογένειάς του, η προσωπική του διαδρομή, και το καλλιτεχνικό του αποτύπωμα συνθέτουν ένα αθόρυβο αλλά ουσιαστικό κεφάλαιο τοπικού πολιτισμού.
Η οικογένεια Σκαλιστή έχει ρίζες βαθιές. Κατάγονται από τον Γοργοπόταμο Κονίτσης, ένα χωριό στην καρδιά της Ηπείρου, που για αιώνες τροφοδοτούσε την ευρύτερη περιοχή με μάστορες και τεχνίτες.
Ήδη από τον 18ο αιώνα, οι πρόγονοι του Αποστόλη εργάζονταν ως εκκλησιαστικοί ξυλογλύπτες και είχαν αποκτήσει φήμη σε ολόκληρη την Ελλάδα. Τα έργα τους στόλιζαν εκκλησίες, μοναστήρια, και αρχοντικά. Η αισθητική τους έφερνε μαζί της επιρροές από τη βυζαντινή παράδοση, το μεταβυζαντινό μπαρόκ και τις ηπειρώτικες ξυλογλυπτικές σχολές. Ήταν τέχνη λιτή, εσωτερική, και βαθιά πνευματική.
Μετάβαση στο Αγρίνιο – Μια νέα εποχή
Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους και την αναδιάταξη του ελλαδικού χώρου, η οικογένεια Σκαλιστή εγκαθίσταται στο Αγρίνιο — μια μικρή ακόμα πόλη που γνώριζε όμως σημαντική ανάπτυξη, χάρη στην έντονη εμπορική και καπνεμπορική δραστηριότητά της.
Εκεί, ο Βασίλης, παππούς του Αποστόλη, μαζί με τον γιο του Γιώργο, συνεχίζουν την τέχνη τους, μεταλαμπαδεύοντας στον μικρό Αποστόλη την αγάπη τους για το ξύλο και την τέχνη της επεξεργασίας του. Ο Αποστόλης μεγαλώνει ανάμεσα σε ροκανίδια, παλιά εργαλεία και πρόχειρα σχέδια με μολύβι, με το ξύλο να γίνεται σιγά – σιγά η φυσική γλώσσα της έκφρασής του.
Μαζί με τον Αποστόλη μεγάλωνε και η πόλη. Οι ανάγκες για νέα σπίτια, εκκλησίες και δημόσιους χώρους πολλαπλασιάζονταν. Στο εργαστήριο ξυλογλυπτικής και επιπλοποιίας που είχε ιδρύσει ο πατέρας του το 1946, η δουλειά αυξανόταν διαρκώς.
Ο νεαρός Αποστόλης συνειδητοποίησε από νωρίς πως αυτός ο χώρος δεν ήταν απλώς το εργαστήρι της οικογένειας, αλλά το θεμέλιο πάνω στο οποίο θα έκτιζε τη ζωή του. Πατέρας και γιος ρίχνονται με αφοσίωση στη δουλειά.
Συγχρονίζονται με το πνεύμα της εποχής τους, χωρίς όμως να παρασύρονται από τις πρόσκαιρες τάσεις της μόδας. Δημιουργούν έπιπλα με σεβασμό στην παράδοση και με έμφαση στο μέτρο και την ουσία. Τα έργα τους, ακόμη και τα πιο λιτά, έφεραν πάντα μέσα τους ψυχή — δεν ήταν απλώς έπιπλα, ήταν αντικείμενα καθημερινής χρήσης με χαρακτήρα και βάθος.
Ο άνθρωπος πίσω από τα χέρια
Ο Αποστόλης Σκαλιστής δεν ήταν μονάχα επιδέξιος. Ήταν στοχαστικός, βαθιά ηθικός και σεμνός. Πίστευε πως ο τεχνίτης πρέπει να «εξαφανίζεται» μέσα στο έργο του. Συχνά, δεν υπέγραφε τις δημιουργίες του – έλεγε πως «το καλύτερο υπογράφει μόνο του».
Με τα χρόνια, καθιερώθηκε ως ο πιο αναγνωρίσιμος επιπλοποιός και ξυλογλύπτης της περιοχής. Από το εργαστήριό του πέρασαν δεκάδες μαθητές, και σε δεκάδες εκκλησίες της Αιτωλοακαρνανίας βρίσκουμε έργα του: τέμπλα, αναλόγια, δεσποτικά, προσκυνητάρια, ξυλόγλυπτους άμβωνες, όλα εκτελεσμένα με τη λιτότητα και το βάθος που χαρακτήριζαν τον ίδιο.
Σπίτια μικροαστικά και αρχοντικά του Αγρινίου ακόμη διατηρούν τραπέζια, βιτρίνες, κρεβάτια, ντουλάπες, καθιστικά, καθίσματα και μπουφέδες δικής του κατασκευής – αντικείμενα που έγιναν σχεδόν μέλη της οικογένειας. «Το ξύλο θυμάται. Κρατάει πάνω του τα χρόνια, τον ήλιο, τη βροχή. Αν δεν το σεβαστείς, στο δείχνει», έλεγε.
Ένας ήσυχος δημιουργός – μια δυνατή παρακαταθήκη
Ο Αποστόλης δεν αναζήτησε ποτέ τη φήμη. Δεν έκανε δημόσιες εμφανίσεις, ούτε ενδιαφερόταν για βραβεία. Όμως όσοι γνώρισαν τα χέρια του και είδαν τον τρόπο που κοίταζε το ξύλο, ήξεραν πως είχαν απέναντί τους κάτι σπάνιο: έναν αυθεντικό δημιουργό. Όχι έναν «μάστορα» απλώς – αλλά έναν καλλιτέχνη που ταυτίστηκε με την ουσία της δουλειάς του.
Το αποτύπωμά του είναι διακριτικό αλλά ανεξίτηλο. Βρίσκεται στις στροφές ενός φύλλου κληματαριάς σκαλισμένο σε έναν επιτάφιο. Στην καμπύλη μιας πλάτης από καρέκλα. Στην ησυχία ενός τέμπλου, εκεί που το φως του ήλιου βρίσκει το ξύλο και το κάνει να λάμπει αληθινά.
Στο Αγρίνιο, το όνομα «Σκαλιστής» δεν σημαίνει μόνο παράδοση. Σημαίνει ποιότητα, ηθική, σταθερότητα και σεβασμό στην τέχνη. Κι αυτό, στην εποχή μας, είναι ίσως το πιο πολύτιμο έργο που μπορεί να αφήσει κανείς πίσω του.
Μια νέα γενιά με την ίδια ψυχή
Ο Αποστόλης έζησε και εργάστηκε με το ίδιο ήθος μέχρι τα τελευταία του χρόνια. Ούτε ο εκσυγχρονισμός της αγοράς, ούτε οι αλλαγές στη βιομηχανία επίπλου τον παρέσυραν. Έμεινε πιστός σε μια αρχή: «κάθε τι που φτιάχνουμε πρέπει να αξίζει τον χρόνο του».
Αυτό το έμαθε στα παιδιά και στα εγγόνια του. Η απουσία του είναι ησυχαστική και βαθιά. Σαν τα καλά του έπιπλα: δεν φωνάζουν, αλλά μένουν. Και όσο τα ακουμπάμε, τα χρησιμοποιούμε, τα ζούμε, τόσο θα τον θυμόμαστε. Ο Αποστόλης Σκαλιστής δεν έφτιαχνε απλώς αντικείμενα. Έχτιζε μνήμες. Και μέσα από αυτές, συνεχίζει να είναι μαζί μας.
Λευτέρης Τηλιγάδας